«Αυτό το τραγούδι δεν είναι για σένα». Και όμως, σε κάθε του στροφή, σε κάθε ανάσα, σε κάθε σιωπή — εσύ υπάρχεις. Στις σιωπές του ανάμεσα στους στίχους, στις ράγες που τρίζουν, στο φως που άναψε και χάθηκε ξαφνικά. Όχι μόνο εσύ που δεν πρόλαβες να φτάσεις στον προορισμό. Αλλά κι εσύ που σε άφησαν να φύγεις έτσι. Εσύ που ταξίδευες ανάμεσα σε σταθμούς που δεν σε περίμεναν ποτέ.
Το τραγούδι από τα Διάφανα Κρίνα σε στίχους Παντελή Ροδοστόγλου είναι μεταφορικό. Οι στίχοι του τραγουδιού περιγράφουν ένα τρένο με χαλασμένα φρένα, σ’ ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό, μια εικόνα που, δυστυχώς, αποκτά τραγική σημασία μετά το δυστύχημα στα Τέμπη. Μία μεταφορά για την ανεξέλεγκτη πορεία μιας κοινωνίας ή ενός συστήματος που οδηγεί σε αναπόφευκτες τραγωδίες.
Λέει πως δεν είναι για σένα, ενώ κάθε λέξη μιλά για σένα. Όπως και αυτή η χώρα. Που λέει ότι δεν είναι για σένα, κι όμως, εσύ είσαι ο πυρήνας της χαμένης της ψυχής. Η τραγωδία στα Τέμπη δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Είναι ένας καθρέφτης. Μας δείχνει αυτό που αρνούμαστε να κοιτάξουμε κατάματα: ότι στην Ελλάδα, το ανθρώπινο λάθος δεν είναι απλώς λάθος, αλλά σύμπτωμα. Ότι το σύστημα που δεν είναι για σένα —για σένα που ταξιδεύεις, εργάζεσαι, περιμένεις, ελπίζεις— είναι στην πραγματικότητα ένα σύστημα που σε αγνοεί, σε ξεχνά, σε θυσιάζει.
Κι εκεί, ανάμεσα στις ανακοινώσεις, τις παραιτήσεις, τα δάκρυα στις κάμερες και τις δηλώσεις για «προσωπικές ευθύνες», εμφανίζονται πάλι οι αντιφάσεις: Από τη μία, η αλαζονεία της αδιαφορίας και από την άλλη, η σπαρακτική μορφή του φοιτητή που έσωσε άλλους, της μάνας που περίμενε χωρίς απαντήσεις, του διασώστη που ψιθύριζε «κρατήσου».
«Αυτό το τραγούδι δεν είναι για σένα», θα πουν. Μα κάθε εικόνα, κάθε ουρλιαχτό, κάθε ράγισμα, σε εσένα αναφέρεται. Η Χάννα Άρεντ έλεγε πως ακόμη και στους πιο σκοτεινούς καιρούς, μπορούμε να περιμένουμε μια λάμψη. Μα πότε ακριβώς θεωρούμε πως ήρθαν αυτοί οι σκοτεινοί καιροί; Όταν χάνουμε νέους ανθρώπους τόσο άδικα;
Η τραγωδία στα Τέμπη δεν είναι ένα δυστύχημα. Είναι μια ρωγμή στον καθρέφτη του πολιτισμού μας. Είναι η στιγμή που η τεχνολογία της αδιαφορίας συνάντησε τη σάρκα της πραγματικότητας. Είναι η ντροπή της ατομικής μας ανοχής σε ένα συλλογικό έγκλημα.
«Αυτό το τραγούδι δεν είναι για σένα». Είναι για τους υπευθύνους που δεν ένιωσαν ποτέ υπεύθυνοι. Είναι για τα συστήματα που προγραμματίζουν λάθη. Είναι για τις ανακοινώσεις που γράφονται σε τρίτο πρόσωπο, για να μην πονάνε. Είναι για τους δημοσιογράφους που ψιθυρίζουν «ανθρώπινο λάθος» και φεύγουν για διαφημίσεις.
Αλλά τελικά — είναι για σένα. Για σένα που μπήκες σε ένα τρένο με εισιτήριο επιστροφής και δεν γύρισες ποτέ. Για σένα που ήσουν αριθμός στις πρώτες λίστες και όνομα στις τελευταίες φωνές. Ο Κώστας Αξελός μιλούσε πως να απαγκιστρωθουμε από ό,τι έχει γίνει ασφυκτικό και πως να ανοιχτούμε στο άνοιγμα. Κι ο Νίκος Καζαντζάκης έγραφε πως η μεγαλύτερη ευθύνη μας είναι να μην αφήνουμε τον πόνο του άλλου να περνά αθόρυβα. Αν αυτό το τραγούδι δεν είναι για σένα, τότε γιατί συνεχίζουμε να σωπαίνουμε; Για ποιον τραγουδάμε;
Στα Τέμπη σφύριξαν όχι μόνο τρένα, αλλά και ψυχές που δεν πρόλαβαν να ακουστούν. Οι ράγες δεν ήταν μόνο μεταλλικές. Ήταν και ηθικές. Και λύγισαν. Οι άνθρωποι δεν χάθηκαν απλώς. Απουσίαζαν από πριν. Απουσίαζαν από τα σχέδια, από τις προτεραιότητες, από την πολιτική βούληση. Ο άνθρωπος, δηλαδή εσύ, ήταν για άλλη μια φορά εκτός κάδρου. Ένα δεδομένο χωρίς φωνή.
Ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι γράφει για τον τεχνοανθρωπισμό και τη μετάβαση σε μια κοινωνία, όπου ο άνθρωπος γίνεται αναβαθμίσιμος, διαχειρίσιμος, αντικαταστάσιμος. Όμως στα Τεμπη, ο άνθρωπος δεν ήταν τίποτα από όλα αυτά. Ήταν μόνο… θνητός.
Και αυτός ο θάνατος —δεν είναι τυχαίος. Είναι οργανωμένος από αμέλεια, από αδιαφορία, από θεσμική βουβαμάρα. Το τραγούδι λέει: « Αυτό το τραγούδι δεν είναι για σένα. Μιλάει για ένα μικρό ξωτικό. Μιλάει για ένα τρένο με χαλασμένα φρένα σ’ ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό.». Γι αυτά που σε σκοτώνουν τελικά… η εγκατάλειψη, η πολιτική κούραση, η γραφειοκρατική ασάφεια, ο αόρατος θάνατος που λέγεται παράλειψη. Το να μην κάνεις. Το να μη φροντίζεις. Το να σιωπάς, όταν πρέπει να φωνάξεις.
Ο Ίων Δραγούμης έλεγε ότι ο άνθρωπος είναι κύτταρο της ανθρωπότητας. Όταν πεθαίνει ένα τέτοιο κύτταρο χωρίς λόγο, χωρίς υπευθυνότητα, χωρίς δικαιοσύνη — τότε αρρωσταίνει ολόκληρη η κοινωνία. Κι όμως, ακόμα και σε αυτή την αρρώστια, κάποιοι άγνωστοι κατέβηκαν στις γραμμές και έσωσαν άλλους. Άνοιξαν πόρτες με τα χέρια. Έκλαψαν για ξένους. Είπαν τα ονόματα δυνατά για να τα ακούσουν ζωντανοί ή νεκροί. Αυτό είναι η νόηση, όπως θα έλεγες: όχι απλώς σκέψη, αλλά αντίσταση στο ανείπωτο. Είναι το φως της Άρεντ, η φλόγα του ανώνυμου ανθρώπου που δεν ρώτησε το γιατί —απλώς έδρασε.
Στο τέλος, αυτό το τραγούδι είναι για όλους μας. Για να μας θυμίσει ότι η χώρα αυτή δεν χρειάζεται απλώς αλλαγές, χρειάζεται συνείδηση. Και πως η τραγωδία δεν τελειώνει με κηδείες, αλλά με ευθύνη.
Γιατί τελικά, όσο κι αν επιμένουμε…
Αυτό το τραγούδι είναι για σένα.
Λίλα Καραποστόλη
