Στα παγωμένα νερά γύρω από το νησί Jeju της Νότιας Κορέας, γενιές γυναικών- γνωστών ως haenyeo ή «γυναίκες της θάλασσας»– κάνουν ελεύθερη κατάδυση για να μαζέψουν θαλασσινά, σε βάθος έως και 18 μέτρων. Η εξαιρετική αντοχή τους προσφέρει πλέον στους επιστήμονες πολύτιμες γνώσεις για τη σχέση μεταξύ γονιδίων, περιβαλλοντικών προκλήσεων και της ανθρώπινης υγείας- με πιθανές εφαρμογές στην αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων όπως η υπέρταση και τα εγκεφαλικά επεισόδια.
Οι haenyeo ξεκινούν την εκπαίδευσή τους σε ηλικία περίπου δέκα ετών και συνεχίζουν για όλη τους τη ζωή. Παρά την έντονη φυσική δραστηριότητα και την έκθεσή τους στο κρύο, πολλές haenyeo συνεχίζουν να βουτάνε στη θάλασσα χωρίς καταδυτικό εξοπλισμό ακόμα και κατά την εγκυμοσύνη τους. Σήμερα, οι περισσότερες ενεργές δύτριες είναι από 60 έως 80 ετών, γεγονός που καθιστά τις επιδόσεις τους ακόμη πιο εντυπωσιακές.
Εμπνευσμένοι από τις αξιοσημείωτες καταδυτικές ικανότητες των haenyeo, μια διεθνής ερευνητική ομάδα, υπό την καθοδήγηση της Μελίσα Ιλάρντο από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα στις ΗΠΑ, εντόπισε γενετικές παραλλαγές στους κατοίκους του νησιού Jeju που φαίνεται να διευκολύνουν τη ρύθμιση της αρτηριακής τους πίεσης κατά τη διάρκεια των καταδύσεων. Τα ευρήματα που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Cell Reports», αποκαλύπτουν τη φυσική επιλογή εν δράσει ανοίγοντας τον δρόμο για καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
«Όταν κάνεις καταδύσεις, το σώμα σου πρέπει να διαχειριστεί την έλλειψη οξυγόνου και τη ροή του αίματος», εξηγεί η Ιλάρντο. «Υπάρχει ένας συμβιβασμός – αυτό που σας προστατεύει τώρα μπορεί να σας προκαλέσει προβλήματα αργότερα. Αλλά η εξέλιξη φαίνεται να έχει βρει μια ισορροπία» προσθέτει.
Δύο παράγοντες που συμβάλλουν στην προσαρμογή
Οι ερευνητές εντόπισαν δύο παράγοντες που συμβάλλουν στην προσαρμογή. Ο πρώτος είναι μία γενετική παραλλαγή που απαντάται σε όλους τους κατοίκους του Jeju και βοηθά στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης κατά την κατάδυση. Η συγκεκριμένη παραλλαγή φαίνεται επίσης να μειώνει τον κίνδυνο προεκλαμψίας στις εγκύους. Ο δεύτερος είναι μία φυσιολογική απόκριση που αποκτούν μόνο οι Haenyeo μέσω εκπαίδευσης και τους επιτρέπει να μειώνουν σημαντικά τους καρδιακούς παλμούς τους κατά την κατάδυση, εξοικονομώντας έτσι οξυγόνο.
Σε προσομοιωμένες καταδύσεις, οι haenyeo εμφάνισαν διπλάσια μείωση στον καρδιακό ρυθμό σε σχέση με γυναίκες που δεν κάνουν καταδύσεις. Αν και ο μηχανισμός παραμένει ασαφής, η γονιδιακή παραλλαγή φαίνεται να επηρεάζει έναν υποδοχέα που σχετίζεται με τη φλεγμονή των αιμοφόρων αγγείων. Παρόμοια, αλλά πιο ασθενή αποτελέσματα εντοπίστηκαν και σε άτομα ευρωπαϊκής καταγωγής που φέρουν το ίδιο γονίδιο.
Η κληρονομιά της φυσικής επιλογής
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η φυσική επιλογή υπέρ αυτής της παραλλαγής ξεκίνησε περίπου πριν από 1.200 χρόνια. Οι γυναίκες που την έφεραν ήταν πιο πιθανό να επιβιώσουν από τις φυσικές προκλήσεις των καταδύσεων και να μεταβιβάσουν το χαρακτηριστικό στους απογόνους τους. Με τον καιρό, το γονίδιο διαδόθηκε ευρέως στον πληθυσμό.
Ενδιαφέρον προκαλεί και η εξέλιξη του επαγγέλματος σε αποκλειστικά γυναικείο. Οι haenyeo φαίνεται επίσης να έχουν αυξημένη αντοχή στο κρύο, πιθανόν λόγω μιας άλλης γενετικής παραλλαγής στο γονίδιο sarcoglycan zeta, που σχετίζεται με την ανοχή στο ψύχος και τον σωματικό πόνο.
Χαμηλά ποσοστά εγκεφαλικών
Οι κάτοικοι του Jeju έχουν από τα χαμηλότερα ποσοστά θανάτων από εγκεφαλικό στη Νότια Κορέα- λίγο πάνω από 24 ανά 100.000 κατοίκους. Αν και η αιτιότητα δεν έχει αποδειχθεί, οι επιστήμονες υποπτεύονται ότι τα γονίδια και ο τρόπος ζωής παίζουν ρόλο.
Παρόμοιες μελέτες σε απομονωμένους πληθυσμούς έχουν οδηγήσει σε σημαντικές ιατρικές ανακαλύψεις στο παρελθόν- όπως τα φάρμακα PCSK9 για τη μείωση της χοληστερίνης, που βασίστηκαν στη μελέτη μιας οικογένειας με σπάνια γενετική πάθηση.
Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν μελετούν μόνο τις haenyeo. Μελέτες στους Bajau της Ινδονησίας έχουν δείξει ότι ο σπλήνας τους είναι μεγαλύτερος, ενώ οι Θιβετιανοί έχουν προσαρμοστεί ώστε να επιβιώνουν σε μεγάλα υψόμετρα με χαμηλό οξυγόνο.
Μοναδικοί πληθυσμοί, παγκόσμια οφέλη
Μικρές, απομονωμένες κοινότητες όπως οι haenyeo προσφέρουν σπάνιες γνώσεις για το πώς η εξέλιξη επιλύει πολύπλοκα προβλήματα. Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Μπεν Τράμπλ από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, «η έρευνα σε αυτούς τους πληθυσμούς δείχνει πώς η φυσική επιλογή έχει διαμορφώσει την ανθρώπινη υγεία σε πραγματικές συνθήκες – όχι μόνο σε εργαστήρια ή γραφεία».
Παρόλα αυτά, οι προκλήσεις παραμένουν. Επειδή η αρτηριακή πίεση μπορεί να αυξομειώνεται ανάλογα με τη συναισθηματική και σωματική κατάσταση ενός ατόμου, η ερευνητική ομάδα συνέλεξε πολλαπλές μετρήσεις προκειμένου να διασφαλίσει την αξιοπιστία της μελέτης. Ωστόσο, η έρευνά τους διεξήχθη με περιορισμένο δείγμα, περίπου 30 γυναίκες σε κάθε ομάδα.
Η Ιλάρντο σκοπεύει να δημοσιεύσει επιπλέον δεδομένα για την ικανότητα των haenyeo να κρατούν την αναπνοή τους κάτω από το νερό. Πολλές, σύμφωνα με μαρτυρίες, μπορούσαν να κρατήσουν την αναπνοή τους για 2-3 λεπτά στα νιάτα τους.
«Είναι εντυπωσιακό! Είδα μια 87χρονη να βουτά από κινούμενη βάρκα. Η αντοχή τους είναι απίστευτη», είπε η ερευνήτρια.
Καθώς οι παραδοσιακοί δύτες λιγοστεύουν, οι επιστήμονες σπεύδουν να καταγράψουν την πολιτιστική και βιολογική κληρονομιά των Haenyeo– μιας κοινότητας που ίσως κρατά στα γονίδιά της το κλειδί για την καταπολέμηση χρόνιων παθήσεων.
